جزر کویر و مد دریا با پولک کلمات در اعماق رویا

نگاهی به کتاب روبه رو در سه پرده محمد حسن مرتجا

رفتن درون وضعیت شعر

-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --

وضعیت شعر چیست و چگونه می توان به درون آن رفت ؟ آیا وضعیت شعر یک مکانمندی دارد آیا از

اتمسفری برخوردار است آیا زبان قادر ست مکانی یا وضعیت برای نوعی مواجه باشد )تعبیر آدرنویی ( آیا

بدون پیشداوری و ذهنیت تعریف شده نمی توان با متنی مواجه شد که در یک واحد زمانی حس مرکبی از

تاثر خوانشی و شنوایی ودیداری را درگیر می کند و توامان به لذت برساند .

برای چه نیازمند وضعیتی شاعرانه هستیم ؟ آیا واقعیت شعری جنبه استعلایی به احساس و عواطف ما

می بخشد ؟ یا پیش از هر چیز یعنی ساختن واقعیتی که شباهت کمتری به واقعیت های دیگر دارد. به

پرسش کشیدن شعر نه بر ملا کردن چیزی که نیست یا آرمان غیر مادی که از همنشینی ناخودآگاه کلمات

شکل می گیرد. شعر گاهی بیرون آمدن از وزنه زمان هس یعنی زمان را در پرانتز می گذاری اما شعر

کارش این نیست .شعر کارش غیر انطباقی ست یعنی دیگر سوژه از خودش و معیار هایش در می رود

نوعی ادا برای رهایی ست خودت را پرت می کنی تا به کلماتی بخوری خودت را پرت می کنی به فضایی

که در تطوری تصادفی شکل می پذیرد .شعر نه به قول مالارمه که تاس انداختن اش تصادف را باطل کند و

نه ماده زادیی از جهانی ست که آنرا در کلمات بالا آوردیم .شعر پرسشی ست که در انبوه پرسش ها خود را

مخفی می کند شعر همیشه در صدد پنهان کردن وجدان های جعلی ست جهان وارونه را وارونه تر می کند

تا خود را بنماید و شکل اش را نشان دهد . در این نفی در نفی حقیقتی را می سازد .و با تاسی به این گزاره

شلینگی که گفت آغاز، نفی آن چیزی ست که با آن آغاز می شود . شعر همان آغاز هس نفی هر پایان و

آغازی دیگر

. شعر نه نفی نمود های واقعی که در روند نفی گذرگاهی می شود برای عبور و این خود نفی ست که در

بین الفضای نفی ها قرار می گیرد .فضای چون فرض این شعر :

حال این حال ، جایی خواب دیده است / سایه و ابرش جغرافیای در هم دارند /و جاده و دریا در هم می

لولند / بعد جزیزه های بلندمی شوند ، نطقشان کور است /بعدها ، دریا دامن خود را بیرون کشیده بیرون

) می تواند باشد /زمین جواب پیش کردن دار و درخت را ، چه می دهد ....) شعر فرض ص 58

شعر فضای مفرضی ست که بیش از هر چیز خود رادر جلوه القایی نشاندار می کند .

جهانی که مخاطب اش را به خط الراس اغوا می کشاند شعر کشاندن فریب، شعر فریبی ست که وزن

جهان را سبک تر می کند وزنی که به چشم هایمان به دل هایمان به پاهایم بستیم شعر وارونگی جهانی

ست که در سرما سنگینی می کند جهان های متقاطع ، رشته عصبی که از ذهن عبور می کند و شکافی را

باز می کند شکافی که به لایه دیگر می رسد و لایه لایه مارا در تحقق آینده عاصی می کند.

پل بر آب ؟ / نه ... او این همه سال بر آب نمی نشیند / ای سایه ها ی پل است که می گذارند از آن / این

آب است که از پل می گذرد / با دو دست و دو پا / و یک قلب که کلیدی پیدا شده از اعماق دریاست / بر

) صندوقی که جای هست و نیست ...)شعر سایه پل ص 19

شعر با جنسیت مرکب حرف می سازد .گاه مردی ست فرو رفته در زنانگی اش گاه زنی ست که در

مردانگی ش می غلتد . شعر اگر نسبتی در دو گانگی داشته باشد در کلیت اش به یگانگی مرکبی در لحن

جنسی می رسد .چرا که شعر آرمانی جنستی ندارد و در آنتولوژی اش ، از جنسیت خود به فراروی

متافیزیکی می رسد .شعر در لحظه شدن ، خودش را در مجسمه شعر از خود بی خود می کند :

از آن همه که رفت / تنها چند ماهی در خونم ماندند / حالا ...گاهی می آیند تا لب هایم بالا /و به جای لب

) هایم ، لب می زنند / و بعد در اعماق خونم محو می شوند ) ص 929

شعر شوریدن بر هر وضعیت تثبیت شده است .با اضطراب قرین می شود. زاده درون اضطراب هس .

اضطراب اش را سرگرم می کند. ترس هایی که با کلمات هم هویت می شوند. کلماتی برای نفس کشیدن

و بر کشیدن عواطفی که قدرت شان را به سطر ها باخته اند.

شعرنه کشاندن خبر در متن که کشیدن خبر از بافت عصبی آن است عصبیت که در شعر خبر می شود

یاخته های نامری اش را مرئی می کند به بازنمایی نمی رسد که شعر وانمایی خبرهس که از وجه اثباتی به

تخریب می رسد شعر تخریب خبر است وقتی خبر زمان را قالبندی می کند هما نجایی که زمان مکانی

برای زمانیت اش ندارد .برای همین است که به قول یدالله رویایی هر جستجویی برای تعریف شعر تلاشی

برای مرگ آن است شعر که می خواهد تعریف باشد ، تعریف شعر چیز جز حذف شعر نیست چرا که

تعریف ، موضوع خودش را حذف می کند ، وقتی که خود شکلی زاینده دارد .

محمد حسن مرتجا شاعری که بیش از جغرافیای جنوب در بین سطرهایش شاعرانگی می کند.شاعری که

متفاوت نویسی و ظرفیت سازی برای روایت های نا آشنا وترسیم غیر جانبدارانه از تصاویر سورئال ، ذائقه

ذهنی و زبانی اش را در مجرای تجربیات تازه می اندازد شعرهای که نه ساده اند و نه پیچیده و بیش از هر

چیز ذهن غیر متعارف را به مصاف خود می برد و گاه عواطفی را در شعر می سازد که از جهان عینی اش

سر می رود :

و دست من گاهی درختی است / که میوه هایش / پرنده گانند / و شاخه هایش جاده ها / و برگ هایش

شهر ها / و بهار خوابش ، جزیره را بر دریایی که دوست دارم ، / دف ، دف بر دست و رقص پریان می

چرخاند /برقص ! / و از کلید های جاری رقص ، کلیدی بردار / کلیدی بردار بزن ! / و روشن کن جایی از

دستانت که با خود زمزمه می کند : / تو رانمی شنوم نه نمی شنوم !/ اگر بشوم بوسه هایم را کجا بزایانم

) ؟! / بوسه هایم را کجا ؟ بوسه های را کجا؟ ) بوسه هایم را کجا بزایانم ص 19

روایت زبانی یا زبان در روایت

-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- --

دفتر شعر روبه رودر سه پرده نه تقلایی زبانی در تعریف دوباره شعر که تحقق بی اغراق خود شعر هس

می گویم بی اغراق چرا که اولین ضربه های غیر مدلولی در فضای برساخته اش ، آدمی را در لذتی

شهودی معلق می کند لذتی که تو را از سطح زبان تراش خورده به روایتی با چراغ خاموش می برد به

دهلیز ها تجربه های زبانی نه آنقدر که در زبانیت اش غرق شویم ونه آنگونه که تابع معنا ها یا بی معنایی

زیست جهان اش باشد .معماری کلمات و چینیش مفاهیمی ابداعی ، انعکاس خمیده و بر نهادی از جهانی

ست که بحران و اضطراب وجودی را بدل به ذهنیت خنثی می کند .شعری که برای حیرت و تحسین تقلا

نمی کند اودست بر نقطه چین های پنهان یا حرف هایی ناممکن می زند و آنگاه آن را به سطح روایت

می آورد .

روایت در شعر او مستمسکی برای خلق زبانی ست که خود رابا کنش ها و گزاره های متحقق می

کند.روایت در او بهانه است که ثقل انتزاعی کلمات را نرم کند و موسیقای درونی ذهن را با رور سازد.

مثلن در شعر اسب ما تولید معنا را در پروسه شعر به وضوع دریافت نمی کنیم یعنی زنی که در اسب غرق

می شود می تواند هم زن باشدو هم اسب ، وجه استعاری آن ترکیبی ست برای همین اسامی و واژه و

تصاویر شعر از منطق و معرفت ابداعی شعر ساخته می شوند .

زنی که در اسب غرق می شود / کدام تاکستان نجاتش خواهد داد / اوج می گیرد شیهه در باد / و سکوت

های یادگاری بر گردش ، خیره / و افتادن پیراهن کولیانه گردباد ، از تن بیابان / خواب اسب را درچشمان

شتر ، شفاف می کند / کجاییم ؟ / جایی در نهایت رفته ای ، نرفته ای همیشه راهی که این همه تاختی / سر

بر زانوی خود می گذارد / که همیشه راهی است در بطن من که از همان آغاز مانده / و هی هایم ؟ نه ...راه

به جایی نمی برد / جا که کلید این همه کلید ، دستان را می جود....

اثر گذاری این شعر که طعم ازلی از خودش می سازد تعلق به زمان ندارد از تداعی ملموس و انضمامی و

عینی می گریزد و ضرباهنگی کلامی اش تو را درگیر تجربه ای می کند که تجربه پذیر نیست مگر در زبانی

که بی تفاخر شاعرانه است زبانی که در کلیت روایی نه ساده است و نه پیچیده بلکه در دو سر این

مختصات سیال است .انگار تمام اسامی روی هم افتاده اند اسب و زن و باد و گرد باد و راهی که از بطن

من می رود .فرآیند ذهنی این زبان متحرک است راهی که به هیچ راهی ختم نمی شود زبان متحرک است

در مضمونی که انگار بسته راه به جایی نمی برد .

تلفیق موسیقی و زبان در ارکان روایت ، شگرد ی ساخته که روایت هم جنیست دیداری پیدا می کند و هم

از تحرک تصویری برخورداراست شعری که با کمترین اقبال در وجهه ارجاعی به زیست جهان ) جهان

عینی ( طنین عاطفی و پر کشش از زبان می سازد.در واقع مرتجا جدای از تکنیک اجرایی کار ما را به

تجربه جدیدی می رساند که قدرت تداعی را از مخاطب می گیرد .انگار با شعر او ما باوضیعت تجربه

ناشده ای مواجه می شویم همین امر مخاطب را در مرز های بیرون شعر اش نگاه می دارد تا با فاصله به آن

نگاه کند نوعی تکنیک فاصله گذاری که همذات پنداری را پس می زند :

حذف می شوم ، حذف ، ازجا / و سر تا پایم جدا جدا می رود / و جا، به شکل مرز " تیغ " می برد و می

رودم تا کجا ؟/ کاش دریا بگیرد و پناهم دهد

/ و آنچه رفتنی است غرق کند و/

و آنچه ماندنی به شکل گله ای از آهوان بال دار ، از میان موج ها در هوا می ریزد...

از خاور به میانه

ازسنگ و سنگ ها

از سر به سراب ...

مویسقی در شعر های مرتجا وجهی تحمیلی و تزئینی ندارد بلکه موسیقی در بافت روایی اثر تنیده می شود

یعنی ما در خوانش شعر های او به موسیقی و زبان و کنشمندی های معنایی واحد و موزونی نمی رسیم