نامه‏ های مامان

فریبا حاج‏دایی

نمی‏دانم هاله زیبا بود یا استخوان که ترکاند زیبا شد و یا درد زیبایش کرد. پدرم از بچه‏ هایش که می‏گفت او را به حساب نمی‏ آورد، نه او را و نه آن یکی خواهرم را. می‏پرسیدند، می‏گفت یک بچه دارم. برای پدرم بچه به معنای پسربود بگذریم که برای هیچکدام‏ مان  درست و حسابی پدری نکرد. نه برای دخترهاش و نه من. با خواهر کوچیکه کمانی هم نگذاشت. او زشت بود و از دید پدرم بی‏ دردسر، سال‏هاست از او بی‏ خبرم. از زمانی که کاسه و کوزه‏اش را جمع کرد و در دهی معلم شد سراغی از کسی نگرفت. پدر هم که او را زشت‏ تر از آن می‏دانست که مایه‏ ی بی ‏آبرویی شود عین خیالش نیامد. ولی هاله را بلای جان می‏دانست. زیبایی هاله چون خوره‏ای وجودش را می‏خورد. روحش شاد مرد عجیبی بود با عقایدی عجیب‏تر. شاید هم شبیه به خیلی از مردان هم‏ نسلش و یا حتی خیلی از مردان الان. مردانی که هیچ وقت نخواستم شبیه‏ شان باشم.

 هاله چند سالی از من کوچک‏تر است. تا یادم می‏آید عاشق قصه بود. همیشه هم یک قصه را می‏خواست. قصه‏ ی دختر هندوانه ‏ای. نمی‏دانم شنیده ‏اید یا نه؟ همان که شاهزاده هندوانه ‏ای را قاچ می‏کند و دختری زیبا از هندوانه بیرون می‏پرد و بعد از ماجراهایی دخترک می‏شود عروس شاهزاده. تا وقتی خانه پدری را ترک کنم و دیگر برنگردم، خدا می‏داند چندین و چندبار این قصه را برایش تعریف کرده بودم. تمام زندگی‏ ا‏ش را با دختر هندوانه‏ ای سر کرد. در حسرت دختر هندوانه‏ ای شدن و عروس شاهزاده‏ رویاها بودن. بعد از ساسان چندین بار ازدواج کرد و طلاق گرفت ولی با هیچکدام نماند. می‏گوید: «خبر مرگش که آمد رفتم ببینمش. پسر ملوک خانم یادته؟ همسایه‏ مان، آن روزها دست به کار بود و با پارتی او موفق شدم. طول کشید آن توده سیاه و دَلَمه بسته را به جا بیاورم. بعدش هم غش کردم. بعد از آن نتوانستم به خودم برگردم. با ساسان زیبا بودم. راستش بقیه مثل ماشین س.ک.س. بهم نگاه می‏کردند. ساسان جنم دیگری داشت. بقیه مایه دق بودند.»

روزی که می‏خواستم از خانه بروم گوشه‏ ای ایستاد و ساکت گریه کرد. عکسی از آن روز دارم. توی آن عکس سیاه‏ وسفید به سیاق مد زمان موهام بلند و روی شانه‏ هام ریخته شده است. شادی از صورتم می‏بارد. حالت کسی را دارم که با دمش گردو می‏شکند. گوشه‏ ی عکس شمایی از صورت گریان هاله دیده می‏شود، همیشه اشکش دم مشکش بوده این دختر. بعد از این عکس است که هاله از اتاق بیرون می‏زند و در را پشت سرش می‏کوبد و در همه سال‏های نبودنم نه برایم کاغذی می‏نویسد و نه جواب کاغذم را می‏دهد. کاغذ اول نه، دوم من هم بی‏خیال می‏شوم. مادرم در جواب اولین کاغذم نوشت«پدرت پدری بلد نیست؟ خب تو بیا پدری کن.» بی‏خیال پدر که بودم، بی‏خیال بقیه هم شدم. خودم را نمی‏توانستم جمع‏ وجور کنم، تا چه رسد به پدری کردن برای دیگران! بعد از رفتنم است که هاله ساسان را می‏بیند. می‏گوید: «قد بلند بود. شوخ بود. تیزهوش بود. زیباترین دستِ دنیا را داشت و با همان دست‏ها روی تخته‏ سیاه نقشه گربه ‏ای ایران را می‏کشید و در همان حال می‏گفت این گربه زیباترین، کهن‏ ترین و بی‏ همتاترین گربه‏ ی جهان است.» ساسان شاهزاده نبود، معلم جغرافیا بود ولی ‏توانست دلِ شانزده ساله‏ ی هاله را به راحتی بلرزاند. «نبودی. عقدمان هم نیامدی! نخواستی حتی بشنوی! حالا چرا می‏خواهی بدانی!» سیگاری با سیگار قبلی روشن می‏کند: «هر شب جمعه سر مزارش می‏رفتم. هنوز هم می‏روم. در هر حالی، متاهل یا مجرد، هر شب جمعه سر مزار رفته‏ ام. نگذاشتم در این مورد جیک هیچ کدام از شوهرهام هم دربیاد. مگه جرات داشتند! چند باری زنی هم آنجا بود، سر مزار ساسان. مزار که چه عرض کنم، گوشه‏ای از لعن‏ آباد. می‏گفت همکلاس بودیم. راستش خوب به خاطرش نداشتم. اعتراف کرد عاشق ساسان بوده. می‏گفت وقتی ساسان سر کلاس می‏ آمده بچه‏ ها هی به هم چشمک می‏زدند و با آرنج‏ به پهلوی هم فشار می ‏آوردند که یعنی ساسان و هاله... بعد هم مقر آمد که هم خودش و هم همه حسودی‏شان می‏شده و دل‏شان می‏خواسته جای من بودند.» هاله بهش می‏گوید بیچاره ساسان. اولش اصلا تو این خط‏ها نبود. زن می‏گوید اما همه و حتی فراش مدرسه از همان اول پچ پچه می‏کردند.

هاله خاکستر سیگارش را می‏تکانَد: «ولی باور کن علی، ما تو دنیای خودمان سیر می‏کردیم. اول‏هاش ساسان فقط حواسش به گربه‏ی ایران بود و البته من حواسم به ساسان.» می‏خندد: «بعدش حواس او از جنس حواس من شد.»

بی‏خیالی و هپلی بودن‏ هاله و ساسان ماشین شایعه‏سازی شهررا بیشتر و بیشتر به راه می‏اندازد. پشت سرشان داستان‏ها می‏بافند. کمر پدرم خم و خم‏تر می‏شود. همیشه می‏گفت: «به ناموس کسی چشم ندوختم و بدچشمی نکردم تا ناموسم در امان بماند.» و ناموسش را به باد رفته می‏بیند و این همه تو روزهایی است که من دورم و دلم نمی‏خواهد هیچ خبری از خانواده بشنوم. ساسان خانواده‏ای ندارد، خودش اینطور می‏گفته. پدرم تا قال قضیه کنده شود سخت‏گیری نمی‏کند. ساسان و هاله ازدواج می‏کنند. پدر آرام می‏گیرد ولی شهر نه. دختر زیبای شهر نصیب پسری شده که کلی داستان‏ در باره‏اش گفته می‏شود. اینکه سرش بوی قورمه‏ سبزی می‏دهد. اینکه نه با آن رژیم سر سازگاری داشته و نه با این یکی دارد و کلی حرف و حدیث دیگر. همه‏ ی این‏ها به اضافه‏ ی بی ‏احتیاطی‏ های هاله، از نوع بی‏ احتیاطی‏ های  به اصطلاح سیاسی همه جوان‏های آن موقع‏ ها، در نهایت سرِ ساسان را به باد می‏دهد. هاله سیگار را توی جاسیگاری له می‏کند: «بعدها شنیدم ساسان همه اتهامات را پذیرفته وچهار تا هم اضافه مبادا سراغ من بیایند.» به چشم‏هام زل می‏زند. رنگ چشم‏هاش برمی‏گردد و تیره می‏شود: «علی می‏فهمی چه می‏کشم؟ نمی‏فهمی، نمی‏تونی بفهمی. سال‏هاست خوب نمی‏خوابم. خواب‏هام آشفته و کوتاه است. می‏خوابم و یکهو از خواب می‏پرم، خیس و کثیف. انگار از آبی داغ و کثیف بیرونم کشیده ‏اند. پوستم چسبناک و دست‏هام کثیف و لزج است. پیش آمده یک روزِ تمام خودم را بشورم و بشورم ولی کثافت از تنم پاک نمی‏شود.»

-           تو که گناهی نداری!

-          مطمئنی؟ شده روی رابطه‏ ای حساب کنی و به جایی نرسی؟ سراغ رابطه‏ ی دیگری بروی. از آن هم سر بخوری و بعدی و بعدی و یه دفعه‏ ای کشف کنی زندگی جمع و تفریق ساده روابط نیست و ضربات روابطِ تودرتوش تکه‏ تکه‏ ات می‏کند؟

و سر تکان می‏دهد: «دخترها تکیه‏ گاه ابدی می‏خوان. پسرها هم یه رفیق. کاش بودی. تکیه‏ گاهم می‏شدی و رفیقت می‏شدم.» آه می‏کشد: «خدا می‏دونه مامان چند تا نامه نوشت برات!»

آخرین نامه مامان یادم می‏ آید. بعدش تو جبهه بودم و مفقودآلاثر و وقتی برمی‏گردم نه پدری هست و نه مادری. حالا منم و هاله که هر روز روبروی هم می‏نشینیم و از خاطرات‏مان می‏گوییم. خاطره‏ ی نامه آخر برمی‏گردد به وقتی که از ولایتم خیلی دور هستم. تو شهری تو غرب ایران و نزدیک به مرز زندگی می‏کنم. هنوز هم هضم نکرده‏ام این حجم فرار از خانواده از کجا آب می‏خورد! چیزی که دیده بودم و راز مابین من و پدر اتفاق کمی نبود، قبول. ولی...، جوانی است دیگر.

 خواب بعدازظهر سنگینم کرده بود. بیدار که شدم آفتاب از دیوار حیاط بالا رفته بود. رفتم و از دستشویی تهِ حیاط دو کف آب زدم به صورتم. سکینه خانم، همسایه اتاق بغلی‏‏م، طبق معمولِ عصرها نشسته بود پای سماور.

-           چای می‏خوری؟

-           استکانی باشه آره.

 آفتاب به لبه بام رسیده بود وقتی هم‏ اتاقی‏م با روزنامه برگشت به خانه. روزنامه را از دستش گرفتم نامه ‏‏ای وسطش بود.

-           کاغذِ مادرته. افتاده بود پشت در.

نامه را توی جیبم می‏گذارم و نگاهی به تیتر خبرها می‏کنم. خبرهای هر روزیِ آن روزها. فلان وابسته رژیم سابق اعدام شده بود و برق و آب مجانی هم در راه بود. تو صفحه های وسط چشمم روی خبری چند سطری ‏ماند«تانک‏های عراقی توی مرز مستقر شده ‏اند.» پرتش کردم آن ور.

-           چی شد؟

-           بازم خبر از تانک‏های عراقی. فقط نمی‏دانم چرا برای کسی مهم نیست! تو صفحه نمی‏دانم چندم روزنامه خبر به این مهمی را نوشته‏ اند.

-           راس راسی مهمه حالا!

حوصله جرومنجر با دوستم را ندارم. این روزها همه عاشق بحث و جدلند. همه‏ اش هم بی‏ فایده. لباس می‏پوشم بروم بیرون. نامه را هم با خودم برمی‏دارم. مدتی تو خیابان ول می‏گردم. تو فکر مامان و نامه ‏اش هستم که صدایی از پشت سرم می‏گوید: «یعنی تو باورت می‏شه عراق حمله کنه به ایران؟» از راه می‏مانم. به پشت سرم نگاهی می‏اندازم. دو مرد در حال گفتگو هستند. صورتِ میان‏سال‏شان به نظر نگران می‏آید. پا تند می‏کنم که دیگر نشنوم. انگار خبر چند سطری روزنامه فقط مرا نگران نکرده است. می‏رسم به میدان اصلی شهر. فواره ‏های رنگارنگش روشن‏اند و بوی گل اطلسی میدان را پر کرده است. چند نفری کنار چمن وسط میدان پتو پهن کرده‏ اند و بساط سماورشان طوری برقرار است انگار تو خانه ‏شان نشسته ‏اند. آهی از ته دل می‏کشم. نگاه از‏شان برنمی‏دارم. روی نیمکت کنار میدان می‏نشینم و دستم به جیبم می‏رود و نامه مادرم را درمی‏ آورم. نشانی فرستنده را چندباربا صدای بلند برای خودم می‏خوانم. زمانی این نشانی من هم بود و مدتی است خانه ‏به ‏دوشم. کاش آن روز پدرم را ندیده بودم. حتم دارم تنها فرزندی نیستم که آرزوی مرگ پدرش را کرده است. دیده بودم دارد خودش را دار می‏زند. مثل مجسمه ایستادم و نگاهش کردم. مرا که دید حلقه طناب را از گردنش درآورد، از چهارپایه پایین آمد، دستی به سرم کشید و انگار نه ‏انگار چیزی دیده ‏ام طناب را برد توی انباری و بعدش نه او حرفش را زد و نه من. نمرد ولی بدخلق بود بدتر هم شد و بدخلقی‏اش دامن همه ‏مان را گرفت. من فرار کردم. هاله عاشق‏ پیشه‏ ای همیشه ناکام شد و خواهر کوچکم بشری همیشه منزوی، که هیچ‏یک از افراد خانواده دیگررویش را ندیدند. نگاهم به آدم‏های نشسته بر پتو می‏رود. پدر و مادر و بچه‏ ها به اضافه پدربزرگ‏ها و مادربزرگ‏های پدری و مادری. حالا که فکرش را می‏کنم نمی‏توانم بگویم کی در فرار من بیشتر مقصر بود! پدرم؟ مادرم؟ مردم شهرم؟ داشتن فقط دو خواهر و نداشتن بزرگتری که توی آن مدرسه‏های پسرانه‏ ی کوفتی حمایتم کنند؟ یا هیچکدام. خودم؟

 یکی از پدربزرگ‏ها پسرکی از جمع را روی پاهاش می‏خواباند و قلقلکش می‏دهد. غش غش خنده‏ شان سایه جنگ و مرگ را از میدان می‏پراکند. یکبار دیگر نشانی فرستنده را می‏خوانم و بعد نامه را مثل نامه‏ های قبلی مچاله می‏کنم تا بیندازمش توی سطل زباله. نمی‏ اندازم. می‏ چپانمش توی جیبم. سوت‏ زنان دور میدان می‏چرخم. یک دور، دو دور، چند دور. هر بار از نزدیکی خانواده خوشبخت می‏گذرم دستم توی جیب می‏رود و نامه را لمس می‏کند. دستم خیس عرق است و نامه را نمناک کرده است. بار آخری که نزدیک‏شان می‏شوم جیب دیگرم را می‏گردم. سیگارم خانه جا مانده. کنار حوضِ و نزدیک به خانواده خوشبخت چمباتمه می‏زنم و سرم را داخل آب فرو می‏کنم. نامه را به آب می‏دهم. همانطور می‏مانم. کله ‏ام یخ کرده است. سرم را بیرون نمی ‏آورم. نفسم بند می‏رود. بهتر. کاش دیگر نه نفسی بیاید و نه نفسی برود. دستی  روی شانه‏ ام می‏خورد. سرم از آب بیرون می ‏آید. هوا را قلپ قلپ فرو می‏دهم. یکی از پدربزرگ‏هاست. لیوانی چای به طرفم دراز کرده است: «بخور پسرم!» چشم تو چشم می‏شویم. چشم‏های میشی رنگش مثل عقیق شفاف است. نفسم هنوز جا نیامده است. سری تکان می‏دهم. دستش، چایی به دست، هنوز رو به من دراز است. می‏نشینم و پاها را روی چمن دراز می‏کنم و چایی را از دستش می ‏قاپم.